ZASTOSOWANIE DIAGNOSTYKI OBRAZOWEJ W ONKOLOGII

W dniu dzisiejszym zostaje oddany do dyspozycji pacjentów nowoczesny Zakład Diagnostyki Obrazowej. Zakład wyposażony jest w najwyższej klasy aparaty diagnostyczne: dwa aparaty USG Logiq, trzy aparaty rentgenowskie, w tym jeden aparat jezdny, ramiona C pracujące na blokach operacyjnych oraz tomograf komputerowy i rezonans magnetyczny.

64-rzędowy tomograf komputerowy Optima 660 to nowoczesne narzędzie diagnostyczne pozwalające wykonać szeroką gamę badań obrazowych. Aparat wyposażony jest w zestaw filtrów oraz posiada możliwość modulowania dawki na podstawie topogramu, co skutkuje zmniejszeniem dawki promieniowania dla pacjenta. Aparat wyposażony jest w zaawansowane oprogramowanie kliniczne.

Najnowszej generacji 1,5 T rezonans magnetyczny Optima 360 umożliwia wydajną i skuteczną diagnostykę obejmującą badania neurologiczne, ortopedyczne, naczyniowe, mammograficzne badania serca, jamy brzusznej i miednicy. Aparat jest wyposażony w bogate, najnowocześniejsze oprogramowanie umożliwiające wykonywanie zaawansowanych badań, np. spektroskopii.

Zastosowanie diagnostyki obrazowej w onkologii

W badaniach pacjentów onkologicznych diagnostyka obrazowa ma pierwszoplanowe znaczenie i towarzyszy pacjentowi onkologicznemu na każdym etapie jego choroby.

Diagnostyka rozpoczyna się od wykrycia choroby, następnie obejmuje ocenę stopnia zaawansowania procesu chorobowego (TNM, staging), aż do oceny odpowiedzi na leczenie (RECIST), oceny ewentualnych powikłań oraz monitorowania po zakończeniu leczenia.

Wszystkie metody diagnostyki obrazowej (RTG, USG, TK, MMG, MR, PET, SPECT) mają swoje miejsce w badaniach pacjentów onkologicznych.

Pacjent zgłaszający się do lekarza pierwszego kontaktu z objawami przewlekającego się kaszlu najczęściej rozpoczyna swoje spotkanie z badaniami obrazowymi od zdjęcia RTG klatki piersiowej. Już takie „zwykłe” zdjęcie jest w stanie pokazać zmianę ogniskową, niedodmę, powiększenie węzłów chłonnych, pogrubienie opłucnej i inne objawy towarzyszące chorobie rozrostowej. Czasem rak płuca może przebiegać pod maską zapalenia płuc, a utrzymujące się zagęszczenia w badaniu RTG, zwłaszcza przy braku podwyższenia parametrów zapalnych, muszą nasuwać podejrzenie obecności zmiany ogniskowej. We wszystkich wymienionych wyżej przypadkach konieczne jest rozszerzenie diagnostyki o badanie TK, najlepiej z dożylnym podaniem środka kontrastowego. Obecnie powszechnie stosowane są spiralne aparaty wielorzędowe, dzięki czemu możliwe jest wykonanie całego badania na pojedynczym wdechu. Unika się artefaktów związanych z ruchami oddechowymi, uzyskuje się dobre zakontraktowanie naczyń, jest możliwość wykonania wielopłaszczyznowych rekonstrukcji obrazu. Badanie takie doskonale pokaże zarówno zmianę nowotworową, jej morfologię, rozmiary, jak i wszystkie jej powikłania (cechy T, N). Ponieważ płuca są jednym z głównych miejsc przerzutów odległych wielu nowotworów, badanie TK klatki piersiowej jest również standardowo wykonywane w ocenie zaawansowania choroby (cecha M).

Dodatkową opcją w badaniu TK klatki piersiowej jest możliwość wykonania wirtualnej bronchoskopii z prześledzeniem drożności drzewa oskrzelowego, obecności ewentualnych zmian wewnątrzoskrzelowych, zwężeń oskrzeli na skutek ucisku, np. przez masę tu lub zmiany węzłowe. Badanie takie pozwala dokładnie zaplanować pobranie wycinków ze zmian podejrzanych poprzez określenie ich rozmiaru, położenia w drzewie oskrzelowym itd.

U pacjentów onkologicznych wykonujemy również badania angiograficzne klatki piersiowej, które pozwalają szczegółowo ocenić obecność nacieków na struktury naczyniowe oraz np. częstego powikłania pacjentów onkologicznych, jakim jest zatorowość płucna.

Ważne miejsce w diagnostyce onkologicznej klatki piersiowej ma również badanie HRCT, które dzięki zastosowaniu cienkich warstw (1 mm) daje możliwość wykrycia drobnych guzków lub poszerzenia naczyń limfatycznych (lymphangitis carcinomatosa).

Ocena układu kostnoszkieletowego pod kątem obecności zmian npl pierwotnych lub przerzutowych to szerokie zagadnienie wykorzystujące możliwości wszystkich metod diagnostycznych. Ocena zmian metastatycznych jest kluczowa, ponieważ obecność przerzutów do kości w znacznym stopniu wpływa na długość i komfort życia pacjentów z chorobą nowotworową, a ich wczesne wykrycie pozwala na wdrożenie lub modyfikację leczenia. Przerzuty do kości mogą mieć rożny charakter (ostoelityczny, osteosklerotyczny, mieszany). Podstawowym badaniem w ocenie przerzutów do kości jest scyntygrafia (badanie to charakteryzuje się wysoką czułością, a małą swoistością). Badaniami uzupełniającymi są RTG i TK, pozwalające często podnieść swoistość badania scyntygraficznego. W diagnostyce zmian przerzutowych wewnątrzszpikowychpodstawowym badaniem  jest MR.

W badaniach neuroradiologicznych pacjentów onkologicznych wykorzystuje się przede wszystkim badania MR i TK (+C), badania RTG, np. w celu oceny poszerzenia siodła tureckiego przechodzą do historii.

Badanie TK jest często wykorzystywane jako badanie przesiewowe u pacjentów onkologicznych, u których wystąpiły nowe objawy neurologiczne. Natomiast w ocenie morfologii guza, jego wielkości, położenia, granic, stosunku do naczyń, obecności obrzęku i wzmocnienia kontrastowego najczęściej stosowany jest rezonans magnetyczny. Do nowych metod MR w ocenie guzów należy spektroskopia (MRS): jest to metoda pozwalająca na podstawie wzajemnych stosunków różnych metabolitów (NAA, Cho, Cr itd.) określić charakter guza bez konieczności wykonywania biopsji.

U pacjenta zgłaszającego się z dolegliwościami  jamy brzusznej wstępną metodą diagnostyczną jest badanie ultrasonograficzne. Jest to metoda nieobciążająca chorego, względnie tania, jednak w znacznym stopniu zależna od lekarza badającego i przygotowania pacjenta. Poszerzeniem diagnostyki z zakresu jamy brzusznej będzie badanie TK (+C) lub MR.

Tomografia komputerowa jest metodą charakteryzującą się wysoką rozdzielczością tkankową, dobrym odwzorowaniem naczyń, doskonałym zobrazowaniem struktur kostnych, jednak naraża ona pacjenta na wysokie dawki promieniowania jonizującego, a do optymalizacji badania konieczne jest podanie dożylne i/lub doustne jodowego środka kontrastowego. Wielofazowe badanie TK jest doskonałą metodą w ocenie narządów miąższowych. Po odpowiednim przygotowaniu pacjenta możliwa jest również dobra ocena pętli jelita grubego i cienkiego. Badaniem, z którym wiąże się duże nadzieje w ocenie pacjentów z grup ryzyka zachorowania na raka jelita grubego, jest kolonoskopia wirtualna. Jest to badanie łatwiej akceptowalne przez chorego niż klasyczna kolonoskopia, jednak precyzyjność tej metody w znacznym stopniu zależy od właściwego przygotowania pacjenta.

Metodą charakteryzującą się najwyższą rozdzielczością tkankową, niewykorzystującą promieniowania jonizującego, jest MR. Pozwala ono często rozstrzygnąć wątpliwości diagnostyczne po badaniu TK, szczególną rolę ma np. w ocenie patologii dróg żółciowych (cholangioMR), lub w ocenie charakteru zmian w wątrobie (DWI). Jest to jednak metoda przeciwwskazana u pacjentów ze stymulatorami serca, protezami wewnątrznaczyniowymi, klipsami śródczaszkowymi, implantami ślimakowymi itd.

W ocenie gruczołów sutkowych swoją ustaloną pozycję mają USG i mammografia. Coraz częściej jednak „trzecim graczem” jest mammografia MR. Badanie to – charakteryzujące się wysoką rozdzielczością tkankową – pozwala na dokładne zobrazowanie morfologii piersi. Jego wadą jest wysoka czułość, a mała swoistość, co skutkuje dużą liczbą wyników fałszywie dodatnich. Jest to jednak badanie wskazane u pacjentek nosicielek genów BRCA1, BRCA2, przy wysokim obciążeniu rodzinnym itd. Obrazowanie dyfuzji (DWI) bez konieczności podawania środka kontrastowego ułatwia różnicowanie zmian łagodnych i złośliwych.

Jednak nawet najbardziej nowoczesne metody diagnostyki obrazowej nie pozwolą w pełni objąć całej rozpiętości tak szerokiego zagadnienia, jakim jest onkologia, dlatego należy dążyć do całościowego spojrzenia na pacjenta. W imieniu pracowników tutejszego Zakładu Diagnostyki Obrazowej pragnę podkreślić, że będziemy chętnie współpracować z kolegami klinicystami na wspólnych spotkaniach, „kominkach” w celu zapewnienia najlepszej, kompleksowej opieki pacjentowi z chorobą onkologiczną.

Autor opracowania:

lek. med. Marta Biegaj – lekarz koordynujący Zespół Diagnostyki Radiologicznej, Szpital św. Elżbiety