Torbiele jajników – kiedy konieczna jest operacja?

Torbiele to jedne z najczęstszych zmian występujących na jajnikach. Zazwyczaj są one łagodne i nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia kobiety, choć mogą powodować dolegliwości bólowe. Każda torbiel wymaga obserwacji ginekologicznej, a w niektórych przypadkach konieczne jest operacyjne usunięcie zmiany. Jakie są rodzaje torbieli i kiedy wymagana jest operacja?

Czym są torbiele jajników? Rodzaje torbieli

Torbiele jajników to różnorodne zmiany zlokalizowane na jajnikach, występujące u kobiet w wieku rozrodczym. Są to workowate przestrzenie o kształcie kulistym, otoczone ścianą z płynną treścią. Mogą mieć różne rozmiary i strukturę, występować na jednym lub obu jajnikach, pojedynczo lub mnogo. Wyróżniamy kilka rodzajów torbieli jajników – niektóre wchłaniają się samoistnie, inne wymagają interwencji chirurgicznej. Choć zmiany te są zwykle niegroźne, w obrębie jajników mogą występować też torbiele nietypowe, silnie unaczynione, o charakterze nowotworowym. 

Torbiele czynnościowe 

Znane również jako fizjologiczne, proste lub pęcherzykowe, powstają i znikają w trakcie cyklu menstruacyjnego. Są to małe zbiorniki wypełnione płynem i zlokalizowane wewnątrz jajnika. Do ich powstawania przyczyniają się hormony, które pobudzają jajniki do rozwoju pęcherzyków, uwalniania komórek jajowych i produkcji estrogenów. Torbiele czynnościowe mogą być niekiedy bolesne, lecz objawy zwykle ustępują samoistnie i nie wymagają specjalistycznego leczenia. Czynniki ryzyka obejmują palenie papierosów, stosowanie antykoncepcji hormonalnej i przyjmowanie tamoksyfenu w leczeniu raka piersi.

Torbiele skórzaste

Nazywane również torbielami dermoidalnymi lub potworniakami, mogą być bardzo duże (ok. 10 cm) i posiadać wiele odrębnych komór. Potworniaki to nowotwory zarodkowe (germinalne), które stanowią 20-30% nowotworów jajnika. Mają tendencję nawrotową, mogą powodować ucisk i często są wypełnione tkanką łojową, włosami, fragmentami chrząstki lub tkanką kostną. Torbiele dermoidalne najczęściej występują u kobiet w wieku 20-40 lat, a za najgroźniejsze powikłanie uznaje się skręt szypuły torbieli (3-11% przypadków), który może prowadzić do martwicy przydatków i konieczności ich usunięcia. Istnieje również ryzyko pęknięcia torbieli i wydostania się treści do otaczających tkanek, co może prowadzić do wstrząsu lub krwotoku z ostrym zapaleniem otrzewnej. Zdiagnozowanie torbieli skórzastej stanowi podstawę do skierowania pacjentki na operacyjne usunięcie zmiany.

Torbiele endometrialne 

Często współistnieją z zaawansowaną endometriozą, która polega na wzroście tkanki śluzówkowej macicy poza jej jamą. Torbiele endometrialne mogą być bolesne i powodować zaburzenia cyklu menstruacyjnego. Całkowite wycięcie torbieli endometrialnej zwiększa płodność oraz zmniejsza ryzyko nawrotu choroby, bolesnych miesiączek, dyspareunii (bólu towarzyszącemu stosunkom) i bólu w obrębie miednicy mniejszej. Rekomenduje się usuwanie torbieli endometrialnych mających średnicę powyżej 3 cm, natomiast mniejsze zmiany można leczyć zachowawczo lub zastosować odessanie zawartości torbieli, przepłukanie jej wnętrza i zniszczenie struktur ściany za pomocą lasera lub diatermii. 

Torbiele ciałka żółtego 

Powstają w drugiej fazie cyklu wskutek nieprawidłowego zanikania ciałka żółtego i osiągają rozmiary 4-6 cm. Mogą być efektem nadmiernego stężenia progesteronu po owulacji. Takie torbiele zwykle nie wymagają leczenia, gdyż mają tendencję do samoistnego zanikania w czasie cyklu miesiączkowego. Usunięcie torbieli ciałka żółtego jest zalecane jedynie wtedy, gdy zmiana rośnie lub się nie zmniejsza, a jej ściany są grube, z obecnymi przegrodami i elementami litymi.

Torbiele krwotoczne

Wbrew swojej nazwie, są to łagodne zmiany, które zawierają niejednorodną, nieprzezroczystą treść. Torbiel krwotoczna powstaje w okresie okołoowulacyjnym, kiedy pękający pęcherzyk uszkadza pobliskie naczynie krwionośne, a krew przedostaje się do pozostałości pęcherzyka Graafa. Takie torbiele zwykle wchłaniają się samoistnie i nie wymagają leczenia. Należy je obserwować przez kilka cykli miesiączkowych, a jeśli nie znikną, lekarz może wdrożyć leczenie farmakologiczne, najczęściej dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne.

Jak rozpoznać torbiel na jajniku?

Torbiele są zwykle bezobjawowe, choć mogą również powodować dolegliwości, takie jak:

• bóle w podbrzuszu, 
• zaburzenia cyklu miesiączkowego (plamienia międzymiesiączkowe, nieregularne krwawienia),
• ból w trakcie stosunku,
• uczucie ucisku na pęcherz,
• kłopoty z zajściem w ciążę.

Niemal u każdej kobiety prędzej czy później pojawi się torbiel na jajniku, lecz większość zmian nie wymaga leczenia. Torbiel można rozpoznać podczas przezpochwowego badania ultrasonograficznego wykonywanego w trakcie wizyty kontrolnej u ginekologa. Dzięki USG lekarz jest w stanie ocenić rozmiar, kształt, zawartość i inne cechy zmiany. Istnieje również możliwość zobrazowania unaczynienia torbieli podczas badania USG Doppler. Torbiel jest najczęściej pozostawiana do obserwacji, chyba że daje silne dolegliwości bólowe lub istnieje podejrzenie zmiany złośliwej. W takiej sytuacji lekarz może zlecić dodatkową diagnostykę – badania krwi w kierunku nowotworów (test ROMA i Ca-125), rezonans magnetyczny czy tomografię komputerową. Rezonans magnetyczny wykazuje wysoką swoistość w rozpoznawaniu torbieli endometrialnych.

Metody leczenia torbieli jajników

Większe torbiele, które nie znikają samoistnie, mogą wymagać włączenia farmakologii w postaci antykoncepcji hormonalnej. Jeśli to nie przyniesie efektów lub mamy do czynienia z torbielą, którą należy usunąć, lekarz kieruje pacjentkę na operację. Operacyjne usuwanie torbieli jajników przeprowadza się metodą laparoskopii lub laparotomii. Procedury te są stosowane dla zmian większych niż 5-7 cm, torbieli nietypowych z wysokim ryzykiem zmian nowotworowych oraz torbieli objawowych.

Metoda laparoskopowa jest uznawana za mniej inwazyjną niż laparotomia. Laparoskopia umożliwia precyzyjne usunięcie torbieli za pomocą laparoskopu, czyli długiej, cienkiej rurki zakończonej kamerą, którą wprowadza się przez niewielkie nacięcia w powłokach brzusznych. Laparoskopowe zabiegi usuwania torbieli jajników odbywają się w znieczuleniu ogólnym, a procedura polega na wyłuszczeniu zmiany, czyli oddzieleniu jej od otaczających tkanek, oraz usunięciu torbieli przez jeden z otworów. Na koniec chirurg koaguluje krwawiące naczynia i zamyka nacięcia za pomocą szwów.

Laparotomia to z kolei klasyczne otwarcie powłok brzusznych i wykonanie zabiegu przez cięcie w poprzecznym wymiarze lub w dole brzucha. W większości przypadków lekarz usuwa wyłącznie torbiel, lecz w niektórych sytuacjach (wysokie ryzyko nowotworowe, skręt szypuły torbieli, pęknięcie torbieli) może istnieć konieczność usunięcia całego jajnika.

Ile trwa rekonwalescencja po wycięciu torbieli jajnika?

W Szpitalu św. Elżbiety w Warszawie wykonujemy laparoskopowe zabiegi usuwania torbieli jajników. W porównaniu do laparotomii laparoskopia wiąże się z krótszą rekonwalescencją, mniejszymi bliznami i skróconym czasem hospitalizacji – szpital można opuścić w ciągu jednego lub kilku dni po zabiegu. Po laparoskopii zalecamy oszczędzający tryb życia, a 5-7 dni po operacji należy przyjść na wizytę kontrolną i zdjęcie szwów. Czas rekonwalescencji wynosi ok. 14 dni, dlatego zwolnienie lekarskie po laparoskopii ginekologicznej jest wydawane na okres 2-3 tygodni.

Bibliografia:

1. Bartnicki J, Poręba R. Miejsce laparoskopii we współczesnej ginekologii operacyjnej. Ginekologia i Położnictwo 1 (7) 2008: 32-44.
2. Basta A i in. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy. Ginekol Pol. 2012, 83: 871-876.
3. Ignaszak-Kaus N. Torbiel krwotoczna – co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie torbieli krwotocznej jajnika. Wylecz.to: https://wylecz.to/ginekologia/torbiel-krwotoczna-przyczyny-i-objawy-torbieli-krwotocznej-jajnika/ [dostęp 2024-08-26].
4. Stefanowicz E. Torbiele jajnika. Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/258610,torbiele-jajnika [dostęp 2024-08-26].
5. Ulman-Włodarz I, Dziewidek A, Kopyto K, Dziewidek M, Tucholska D. Torbiel skórzasta jajnika – możliwe powikłania. GinPolMedProject 2 (24) 2012: 45-49.