Mianem szczeliny odbytu określa się linijne pęknięcie anodermy, czyli wyspecjalizowanej skóry, która wyścieła kanał odbytu. Zazwyczaj do pęknięcia skóry i powstania szczeliny dochodzi podczas defekacji, w nagły i niespodziewany sposób. Wskazuje się, że około 25% pacjentów cierpiących na tę chorobę ma problemy z oddawaniem twardego stolca. W zdecydowanej większości przypadków ponadto pęknięciu ulega skóra, znajdująca się na tylnej ścianie kanału odbytniczego. W bardzo rzadkich przypadkach pęka anoderma na ścianach bocznych i zazwyczaj jest to związane ze współistnieniem innych chorób – nowotworu, kiły, HIV, białaczki, gruźlicy bądź choroby Crohna. Szczelina odbytu stanowi przewlekłe owrzodzenie końcowego odcinka kanału odbytu i wymaga podjęcia odpowiednich działań, mających na celu przywrócenie pacjentowi zdrowia.

Wśród najważniejszych przyczyn, powodujących powstanie pęknięcia anodermy, wskazuje się mechaniczne rozerwanie tkanki z powodu zbyt dużych i twardych kawałków stolca, oddawanych przez pacjenta podczas wypróżnienia. Z drugiej strony, do powstania szczeliny przyczyniać się może takżę zbyt częste oddawanie stolca w trakcie biegunki, związane z nadmierną eksploatacją odbytu. Nierzadko powodem powstania szczeliny odbytu może być także infekcja gruczołów odbytowych lub stany zapalne skóry, znajdującej się na brzegach odbytu. Ponadto do czynników, mogących powodować powstanie szczeliny zaliczamy zaburzenia relaksacji mięśnia zwieracza lub zaburzenia odruchu hamowania odbytniczo-odbytowego. Powstaniu szczeliny zdaniem lekarzy może także sprzyjać uprawianie seksu analnego.

Szczeliny odbytu zasadniczo podzielić można na cztery podstawowe rodzaje:

● ostra szczelina odbytu – w tym przypadku mamy do czynienia ze świeżo powstałą raną w kanale odbytu. Dolegliwości, na które skarży się pacjent w takiej sytuacji trwają nie dłużej niż trzy miesiące.
● przewlekła szczelina odbytu – mamy z nią do czynienia wtedy, gdy okres dolegliwości przekracza trzy miesiące. Charakteryzuje się ona pogrubieniem i stwardnieniem brzegów rany, a także pojawieniem się zwłókniałych pasm mięśnia zwieracza wewnętrznego.
● poporodowa szczelina odbytu – do jej powstania dochodzi w trakcie porodu lub w ciągu dwóch miesięcy po urodzeniu dziecka.
● szczelina o etiologii nowotworowej – powstaje w związku z wystąpieniem choroby nowotworowej kanału odbytu lub pojawienia się chłoniaków bądź białaczki.

Najczęściej do rozpoznania szczeliny odbytu dochodzi podczas badania proktologicznego lub w trakcie wywiadu przeprowadzanego z pacjentem. Wśród objawów, na jakie skarżą się pacjenci, cierpiący na tę chorobę, wymienić należy:

● pieczenie i świąd odbytu,
● bardzo silny ból w kanale odbytu podczas próby wypróżnienia,
● obecność bólu przez następne 30 minut lub dłużej (nawet do kilku godzin) po oddaniu stolca,
● obecność żywoczerwonej krwi na papierze toaletowym lub w oddawanym stolcu.
Niektórzy pacjenci dodatkowo skarżą się na występowanie sporadycznie wydzieliny z odbytu.

Pierwszym etapem leczenia w przypadk wystąpienia u pacjenta szczeliny odbytu jest podjęcie działań zachowawczych, stosując odpowiednie lekarstwa i dietę. Wynika to z faktu, że spożywane przez nas potrawy mają wpływ na jakość produkowanego w jelitach stolca, a tym samym przekładają się na twardość wypróżnień. Tymczasem twardy stolec powoduje urazy kanału odbytu i uniemożliwia zagojenie się rany. W trakcie leczenia zachowawczego dieta powinna być bogata w błonnik, a zatem pełna owoców, jarzyn i otrębów. Istotne jest także picie minimum 2,5 litra wody każdego dnia, unikanie ostrych przypraw i alkoholu oraz stosowanie produktów, które ułatwiają wypróżnianie – takich, jak przykładowo spożywanie oliwy z oliwek.

W przypadku, gdy leczenie zachowawcze nie wystarcza, lekarz decyduje o podjęciu leczenia operacyjnego. Zabieg taki trwa około 20 minut, a pacjent poddawany jest znieczuleniu podpajęczynówkowemu.

Tydzień przed planowanym terminem zabiegu pacjent, który zakwalifikowany został do usunięcia szczeliny odbytu powinien wykonać następujące badania krwi:
● grupa krwi,
● morfologia,
● kreatynina,
● glukoza,
● elektrolity,
● układ krzepnięcia,
● antygen Hbs,
● przeciwciała ANTY-HIV.

Również na tydzień przed zabiegiem należy zamienić leki rozrzedzające krew na leki podskórne, a w przypadku zażywania innych lekarstw skonsultować ich dawkowanie z lekarzem. Jeśli pacjent dodatkowo cierpi na inne schorzenia, powinien od lekarzy prowadzących uzyskać zaświadczenia, informujące o braku przeciwwskazań do wykonania zabiegu operacyjnego. W dniu planowanego zabiegu pacjent powinien stawić się w szpitalu na czczo.

Po przeprowadzonym zabiegu pacjent pozostaje na kilka godzin w sali pooperacyjnej, gdzie zostaje poddany obserwacji. Następnie transportowany jest do oddziału chirurgicznego i dopiero stamtąd zostaje wypisany do domu – nierzadko już następnego dnia po operacji. Zazwyczaj już następnego dnia pacjent może także wrócić do swoich codziennych aktywności, powinien jednak w ciągu pierwszego tygodnia ograniczać wysiłek fizyczny. Istotne jest, by pacjent po zabiegu codziennie przemywał ranę roztworem Octeniseptu, a także unikał siedzącego trybu życia oraz zaparć. Dwa tygodnie po przeprowadzonym zabiegu należy natomiast odebrać ze szpitala wynik histopatologiczny.