Wodniak jądra stanowi jedną z najczęstszych przesłanek do przeprowadzenia zabiegu urologicznego. Operacyjne usunięcie wodniaka jądra, zwane też plastyką wodniak jądra, przeprowadza się u mężczyzn z powiększonym obwodem moszny, u których doszło do nagromadzenia płynu między osłonkami jądra.

 

Leczenie wodniaka jest możliwe dzięki przeprowadzeniu hydrocelektomii – operacji chirurgicznej stosowanej zarówno w przypadku wodniaków wrodzonych, jak i nabytych. Kiedy wodniak jądra powinien być powodem do niepokoju i czy w każdym przypadku konieczna jest operacja?

Czym jest wodniak jądra? Przyczyny schorzenia

Otaczające jądro osłonki to anatomiczny odpowiednik błon, które wyściełają naszą jamę brzuszną. Wodniak jądra to nieprawidłowe nagromadzenie płynu surowiczego między dwiema warstwami osłonki pochwowej jądra, które może być wrodzone lub nabyte.

W przypadku wodniaka wrodzonego mamy do czynienia z nieprawidłowym zamknięciem połączeń między osłonkami, co skutkuje gromadzeniem się w mosznie surowiczego płynu w kolorze bursztynowym. Jest on rozpoznawany po urodzeniu u ok. 6% noworodków. Wodniak wrodzony częściej występuje u wcześniaków, a w 60% przypadków jest umiejscowiony po prawej stronie – zaledwie 10% małych pacjentów ma wodniaka obustronnego. Większość wodniaków wrodzonych ustępuje samoistnie w pierwszych dwóch latach życia, dlatego u niemowląt zwykle nie jest stosowane leczenie chirurgiczne.

Jeśli chodzi o wodniaki nabyte, są one najczęściej efektem zachodzących w obrębie moszny procesów zapalnych, takich jak zapalenie najądrza lub jądra. Nabyty wodniak jądra może też występować wskutek urazu oraz po niektórych operacjach chirurgicznych, np. operacji przepukliny pachwinowej czy operacji żylaków powrózka nasiennego.

Główne przyczyny wodniaka jądra:

• nadmierna produkcja płynu surowiczego,
• nieprawidłowe wchłanianie płynu przez osłonki jądra,
• nieprawidłowe zamknięcie połączeń między osłonkami,
• zakłócenia w drenażu limfatycznym struktur mosznowych,
• procesy zapalne w obrębie moszny,
• uraz w obrębie moszny,
• przebyta operacja chirurgiczna w obrębie moszny,

Jak objawia się wodniak jądra?

Wodniak jądra jest stosunkowo łatwy do zaobserwowania, gdyż objawia się powiększeniem obwodu moszny. Najczęściej mamy do czynienia z powiększeniem jednostronnym, choć może również występować wodniak obustronny. Jeśli nie jest on zbyt duży, zazwyczaj nie sprawia bólu.

Dolegliwości bólowe mogą towarzyszyć jednak wodniakom powstałym wskutek ostrego stanu zapalnego czy nowotworu. Pacjenci z wodniakami sięgającymi znacznych rozmiarów mogą zgłaszać trudności w poruszaniu się, uczucie ciężaru w mosznie i problemy z codziennym funkcjonowaniem. Wodniak może również wywoływać zaburzenia ukrwienia jądra i najądrza, a co za tym idzie – spadek jakości nasienia.

Czy wodniak może się wchłonąć?

W związku z tym, że wodniak jądra jest często bezbolesny, pacjenci zwlekają z konsultacją urologiczną do momentu wystąpienia uciążliwych dolegliwości. Choć wodniak może się samoistnie wchłonąć, dzieje się tak zazwyczaj wyłącznie u dzieci z wodniakiem wrodzonym, a nie u dorosłych wizytą u urologa i czekać na osiągnięcie przez wodniaka znacznych rozmiarów. Jak najwcześniej zasięgnij porady lekarza, który przeprowadzi badanie i zaplanuje dalsze postępowanie – operacja nie zawsze jest konieczna, zwłaszcza w przypadku małych wodniaków.

Wodniak jądra a płodność

Choć wystąpienie wodniaka nie jest jednoznaczne z niepłodnością, schorzenie to stanowi ryzyko do osłabienia płodności, które może wynikać ze zmniejszenia całkowitej liczby plemników i ich ruchomości oraz zaburzeń termoregulacji jąder. W skrajnych przypadkach może dojść do zaniku jądra, który prowadzi do bezpłodności.

W studium przypadku opisanym przez Fallatah i wsp. 34-letni mężczyzna został skierowany do ośrodka z powodu niepłodności idiopatycznej – zdiagnozowano u niego oligospermię (1,1 mln plemników/ml) oraz obustronnego wodniaka jądra. Po operacji usunięcia wodniaka w ciągu 18 miesięcy liczba plemników pacjenta wzrosła do 43 mln/ml. Istnieje więc korelacja między wodniakiem jądra a niepłodnością, choć dotyczy to zwykle dużych zmian.

Wodniak jądra – jak wygląda diagnostyka?

W pierwszej kolejności lekarz przeprowadza wywiad i badanie fizykalne, a jeśli jest to konieczne, decyduje o dalszej diagnostyce. Badania przeprowadza się zarówno w pozycji leżącej, jak i stojącej. Lekarz rutynowo zleca wykonanie badania ultrasonograficznego moszny i jąder (USG).. Podczas badania USG widoczne jest wnętrze moszny wraz z płynem otaczającym jądro – procedura ta pozwala skutecznie wykluczyć inne zmiany patologiczne.

W przypadku wątpliwości do co rodzaju schorzenia lekarz może zalecić dodatkową diagnostykę. Objawy sugerujące wodniaka jądra mogą bowiem towarzyszyć również innym chorobom, takim jak:

• przepuklina mosznowa – w różnicowaniu może pomóc leukocytoza, której obecność wskazuje na przepuklinę uwięźniętą,
• nowotwór jądra – przy podejrzeniu nowotworu jądra stosuje się zazwyczaj oznaczenie poziomu alfa-fetoproteiny (AFP), Beta-HCG (gonadotropiny kosmówkowej ludzkiej) i LDH (dehydrogenazy mleczanowej), a także badanie USG,
• zapalenie najądrza – może prowadzić do wodniaków wtórnych, a w diagnostyce wykonuje się badanie moczu i posiew.

Na czym polega usunięcie wodniaka jądra?

Najskuteczniejszą metodą leczenia jest obecnie operacja wodniaka jądra polegająca na całkowitym usunięciu wodniaka. Hydrocelektomia, znana również jako plastyka jądra, może być przeprowadzona na dwa sposoby: metodą Winkelmanna lub metodą Bergmanna.

• Operacja wodniaka jądra metodą Winkelmanna – najczęściej stosowana metoda operacyjnego usuwania wodniaków. Po wypreparowaniu wodniaka z moszny i opróżnieniu go z płynu lekarz wywija wewnętrzne osłonki jądra na zewnątrz, a następnie zszywa je ze sobą, by zapobiec nawrotom choroby. W niektórych przypadkach lekarz może pozostawić w ranie dren Redona. Na koniec zakładany jest opatrunek uciskowy chroniący przed powstaniem krwiaka.
• Operacja wodniaka jądra metodą Bergmanna – stosowana zwykle przy dużych wodniakach oraz pogrubiałych i pozapalnych osłonkach jądra. Po wypreparowaniu wodniaka i opróżnieniu go z płynu lekarz wycina nadmiar osłonek i zakłada szew hemostatyczny.

Techniki te różnią się między sobą sposobem zaopatrzenia osłonek jądra, a oba zabiegi przeprowadza się w pozycji leżącej. Decyzję o zastosowaniu odpowiedniej metody podejmuje lekarz w trakcie operacji. Wybrana metoda tak naprawdę nie ma znaczenia dla pacjenta, gdyż efekt leczniczy i wizualny jest identyczny.

Przygotowanie do zabiegu

Zabieg trwa 30-60 minut. Przed operacją każdy pacjent przechodzi niezbędne konsultacje oraz badania diagnostyczne i anestezjologiczne. Hydrocelektomia odbywa się w znieczuleniu podpajęczynówkowym lub ogólnym, dlatego pacjent musi być na czczo przez określony czas przed zabiegiem. W niektórych sytuacjach lekarz decyduje o podaniu znieczulenia miejscowego i wprowadzeniu cewnika Foleya do pęcherza moczowego. Pacjentowi zakłada się również suspensorium, którego zadaniem jest uciskanie i unoszenie moszny. W takich przypadkach cewnik usuwa się wieczorem w dniu operacji lub następnego dnia rano. Jeśli nie ma żadnych przeciwwskazań, pacjent zostaje wypisany do domu. Usunięcie wodniaka jądra wiąże się zazwyczaj z jednodniowym pobytem w szpitalu.

Przed zabiegiem mogą zostać zlecone dodatkowe badania, takie jak:

• morfologia krwi z rozmazem,
• poziom sodu i potasu,
• oznaczenie stężenia przeciwciał (HBS, HCV),
• oznaczenie APTT (czas kaolinowo-kefalinowy),
• poziom glukozy na czczo,
• badanie EKG,
• badanie ogólne moczu,
• stężenie mocznika i kreatyniny.

Rekonwalescencja po operacji wodniaka jądra

Pacjent powinien zarezerwować 1-2 tygodnie na rehabilitację pozabiegową. W tym czasie należy unikać ciężkiej pracy fizycznej i intensywnego wysiłku. W trzecim tygodniu po operacji należy zgłosić się do urologa w celu obejrzenia rany pozabiegowej. Jeśli w operowanym obszarze wystąpi ból, można stosować leki przeciwbólowe dostępne bez recepty. W przypadku nasilonego i nagłego bólu konieczna może być konsultacja z urologiem. Wystąpienie takich dolegliwości, jak gorączka i powiększona moszna, wymaga niezwłocznego kontaktu z lekarzem, gdyż może być objawem infekcji.

Możliwe powikłania po operacji wodniaka jądra

Jak każda ingerencja chirurgiczna, operacja wodniaka jądra wiąże się z możliwymi powikłaniami pozabiegowymi, takimi jak:

• przejściowe trudności w oddawaniu moczu – zazwyczaj w pierwszych dniach po zabiegu,
• zatrzymanie moczu – wymaga utrzymania cewnika w pęcherzu moczowym przez dłuższy czas,
• zakażenie układu moczowego,
• zropienie rany,
• zapalenie jądra lub najądrza,
• krwiak moszny – rzadkie powikłanie, które występuje głównie przy operacji dużych wodniaków o szczególnie zmienionym stanie zapalnym (z reguły wystarcza leczenie zachowawcze, lecz czasami konieczna jest operacja usunięcia krwiaka lub jądra),
• uszkodzenie jądra – wymaga usunięcia jądra, a największe ryzyko zaistnienia tego powikłania występuje, gdy w obrębie moszny są obecne zmiany zapalne lub pozapalne,
• w rzadkich przypadkach może dojść do nawrotu wodniaka.

Pewne powikłania po operacji wodniaka jądra występują u wszystkich pacjentów i są związane z ingerencją chirurgiczną. Są to przede wszystkim: przejściowy obrzęk, dyskomfort i zasinienie trwające do kilku dni.

Czy możliwe jest leczenie wodniaka jądra bez operacji?

Warto pamiętać, że zdiagnozowanie wodniaka jądra nie jest jednoznaczne z koniecznością przeprowadzenia operacji, dlatego nie należy się bać wizyty u urologa. Usunięcie wodniaka jądra drogą hydrocelektomii wykonuje się najczęściej u tych pacjentów, którzy skarżą się na dyskomfort i ból, a badania potwierdziły brak innych zmian patologicznych. Sam wodniak nie jest niebezpieczny dla zdrowia, dlatego można go zostawić do obserwacji. Jeśli jednak sprawia dyskomfort i utrudnia codzienne funkcjonowanie (np. jazdę na rowerze), warto poddać się hydrocelektomii, która pozwoli odzyskać dawną jakość życia. Trzeba mieć świadomość, że wodniak może rosnąć, a usuwanie dużych wodniaków wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powikłań. Wodniaki można jednak usuwać operacyjnie bez względu na ich rozmiar.

Niektóre kliniki medycyny estetycznej oferują też bezoperacyjne leczenie wodniaka jądra (punkcja), które polega na nakłuciu i opróżnieniu wodniaka z płynu. Zabieg ten odbywa się w znieczuleniu miejscowym, lecz nie wyklucza nawrotów choroby, w związku z czym jest mniej skuteczny niż leczenie operacyjne. Decydując się na tego typu zabieg, należy też podjąć kroki w celu zweryfikowania kwalifikacji osób oferujących bezoperacyjne usuwanie wodniaków. Punkcja jest stosowana zwykle wtedy, gdy pacjent nie kwalifikuje się do operacji lub nie wyraża na nią zgody. Leczenie tym sposobem jest jednak związane z niską skutecznością (nawrót wodniaka) i ryzykiem infekcji.

Operacja wodniaka jądra w Warszawie

W Szpitalu św. Elżbiety w Warszawie prowadzimy konsultacje urologiczne oraz leczymy pacjentów z wodniakami jądra. Podczas wizyty lekarz oceni stopień zaawansowania zmiany i zleci dodatkowe badania, by wykluczyć choroby objawiające się w podobny sposób. W niektórych przypadkach (brak bólu i dyskomfortu) usunięcie wodniaka jądra nie jest konieczna – w takiej sytuacji wystarczają samodzielna obserwacja oraz rutynowe wizyty u urologa. Jeśli jednak wodniak będzie uciążliwy dla pacjenta, lekarz przeprowadzi kwalifikację do zabiegu hydrocelektomii, który znajduje się w ofercie naszego warszawskiego szpitala. Zapraszamy na pierwszą wizytę, podczas której lekarz urolog przeprowadzi wywiad i badanie fizykalne, a w razie potrzeby zleci dodatkową diagnostykę.

Bibliografia:

1. Burkacka A, Koszutski T. Aktualne postępowanie w wodniakach jąder u niemowląt i dzieci starszych. Pediatria po Dyplomie 2016: 03.
2. Drabczyk R. Leczenie wodniaka jądra. Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, online: https://www.mp.pl/pacjent/zapytajlekarza/lista/show.html?id=99659 [dostęp 2024-01-24].
3. Fallatah M, Aljuhaiman A, Alali H, Ahmed S, Alhathal N. Infertility secondary to an infected hydrocele: A case report. Urol Case Rep. 2019 Nov 8;28:101071. doi: 10.1016/j.eucr.2019.101071. PMID: 31886135; PMCID: PMC6909161.
4. Huzaifa M, Moreno MA. Hydrocele. [Updated 2023 Jul 3]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559125/
5. Politoff L, Hadziselimovic F, Herzog B, Jenni P. Does hydrocele affect later fertility? Fertil Steril. 1990 Apr;53(4):700-3. doi: 10.1016/s0015-0282(16)53467-0. PMID: 1969360.
6. Szymkiewicz C, Wodniak jądra i powrózka nasiennego, Medycyna Praktyczna dla Pacjentów, online: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/ukladmoczowy/68661,wodniak-jadra-i-powrozka-nasiennego [dostęp 2024-01-24.]