Czym jest przerost prostaty? 

Prawidłowe wymiary prostaty to 44 x 32 x 38 mm (objętość 28 cm3), co oznacza, że wielkością i kształtem stercz przypomina orzech włoski. Po przekroczeniu 45-50 lat gruczoł krokowy zaczyna się stopniowo powiększać, co nazywamy właśnie jego przerostem lub rozrostem – po 60. roku życia przeciętne wymiary prostaty to 47 x 34 x 41 mm (objętość 35 cm3). W terminologii medycznej funkcjonuje określenie łagodny rozrost stercza (ang. benign prostate hyperplasia – BPH), które oznacza, że problem ten nie ma charakteru raka prostaty (adenocarcinoma prostatae – CaP). Szacuje się, że przerost prostaty występuje u ok. 80% mężczyzn w wieku 75 lat, lecz objawy zgłasza zaledwie ok. 50% pacjentów.

Przyczyny przerostu prostaty

Łagodny rozrost stercza jest naturalnym elementem procesu starzenia się mężczyzny, a ważną rolę w tym cyklu odgrywa testosteron. W organizmie jest on zmieniany w dihydrotestosteron, który prowadzi do zwiększenia liczby i wielkości komórek w gruczole krokowym, a tym samym do rozrostu stercza. Do czynników ryzyka zaliczamy natomiast dietę bogatą w cholesterol i tłuszcze nasycone, a także spożywanie alkoholu i kofeiny oraz palenie papierosów.

Jakie są objawy przerostu prostaty?

W związku z tym, że prostata otacza cewkę moczową, powiększający się gruczoł krokowy powoduje jej zwężenie, co skutkuje problemami z oddawaniem moczu. Objawy przerostu prostaty w dużej mierze związane są więc z zaburzeniami w zakresie mikcji. Zespół dolegliwości w obrębie dolnych dróg moczowych jest określany jako LUTS (ang. lower urinary tract syndrome).

Typowe objawy przerostu prostaty:

• słaby strumień moczu i dłuższe opróżnianie pęcherza,
• słabszy strumień moczu (krople) pod koniec mikcji,
• konieczność dłuższego czekania na strumień moczu,
• uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza,
• częstomocz,
• naglące parcie na mocz,
• wstawanie w nocy w celu skorzystania z toalety,
• dyskomfort obniżający jakość życia i mający negatywny wpływ na życie seksualne mężczyzny.

Objawy przerostu pęcherza nasilają się stopniowo, z upływem miesięcy i lat. W skrajnych przypadkach może dojść do zatrzymania moczu, szczególnie u pacjentów nieleczonych lub tych, którzy przerwali leczenie. Taki stan objawia się brakiem możliwości mikcji, silnym bólem w dole brzucha i wyczuwalnym obrzękiem pęcherza – zatrzymanie moczu wymaga pilnej pomocy lekarskiej!Do powikłań związanych z przerostem stercza zaliczamy też infekcje dróg moczowych.

Diagnostyka łagodnego rozrostu stercza

Typowe problemy z oddawaniem moczu i wiek pacjenta stanowią przesłankę do podejrzenia przerostu prostaty. Specjalistą zajmującym się chorobami zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych mężczyzny jest lekarz urolog. Konsultacja urologiczna polega na przeprowadzeniu wywiadu oraz badania per rectum. Podczas badania lekarz wprowadza palec do odbytnicy i ocenia wielkość i kształt gruczołu krokowego.

Dodatkowe badania diagnostyczne:

• badanie ogólne moczu – wzmożona leukocyturia w moczu jest wskazaniem do wykonania posiewu w celu potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia dróg moczowych,
• pomiar stężenia we krwi swoistego antygenu sterczowego (PSA) – wskaźnik służy do wykrywania, różnicowania i monitorowania leczenia łagodnego (BPH) i złośliwego (CaP) rozrostu prostaty,
• badanie USG gruczołu krokowego – umożliwia dokładniejszą ocenę stercza i można je wykonać wtedy, gdy pęcherz jest wypełniony moczem,
• oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy – pozwala skontrolować stan nerek,
• badanie urodynamiczne – pozwala sprawdzić dynamikę pracy pęcherza,
• cystoskopia – wziernikowanie pęcherza moczowego pozwala lekarzowi obejrzeć ściany pęcherza przy użyciu wprowadzanego przez cewkę cystoskopu.

Leczenie łagodnego rozrostu prostaty – na czym polega?

Wyróżniamy trzy metody leczenia pacjentów z łagodnym rozrostem stercza: bacznaobserwacja, leczenie farmakologiczne i leczenie zabiegowe. Wybrana terapia zależy przede wszystkim od nasilenia objawów – jeśli są łagodne, zazwyczaj wystarczy obserwacja, której powinny towarzyszyć regularne badania kontrolne. Lekarz zaleci najpewniej także zmianę stylu życia obejmującą ograniczenie alkoholu, kofeiny i napojów gazowanych, aktywność fizyczną, modyfikację diety i picie mniejszej ilości płynów wieczorem. Oprócz nasilenia objawów na wybór terapii mają wpływ również inne czynniki, w tym wiek pacjenta, stan ogólny czy choroby współistniejące.

Leczenie farmakologiczne

W przypadku umiarkowanych i ciężkich objawów lekarz może zdecydować o wprowadzeniu leków mających na celu zmniejszenie rozmiaru gruczołu krokowego i rozluźnienie pęcherza moczowego. Wyróżniamy cztery stadia choroby: farmakologię stosuje się zazwyczaj w I i II stadium, a także u pacjentów, których nie można operować ze względu na zbyt duże ryzyko lub którzy nie wyrażają zgody na operację.

Leki stosowane w terapii łagodnego rozrostu stercza:

• leki blokujące receptory α-1 adrenergiczne (prazosyna, doksazosyna, terazosyna, urapidyl, silodosyna, tamsulozyna) – zablokowanie adrenoreceptorów α-1 prowadzi do rozkurczu włókien mięśniowych zrębu stercza, co skutkuje zmniejszeniem oporu w obrębie szyi pęcherza i sterczowego odcinka cewki moczowej,
• leki hamujące aktywność 5-α reduktazy (finasteryd, dutasteryd) – leki blokują aktywność enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie testosteronu do dihydrotestosteronu (DHT), który poprzez gromadzenie się w komórkach gruczołu krokowego prowadzi do rozrostu stercza,
• inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (tadalafil) – zmniejszają napięcie mięśnia wypieracza pęcherza i mięśni gładkich prostaty, a (w przeciwieństwie do blokerów receptorów α-1) leki z tej grupy wykazują korzystny wpływ na sprawność seksualną,
• leki i preparaty pochodzenia roślinnego – m.in. ekstrakty z owoców palmy sabal (Serenoa repens), ekstrakty z nasion dyni (Cucurbita pepo), ekstrakty z korzeni pokrzywy zwyczajnej (Urtica urens), ekstrakty z owoców śliwy afrykańskiej (Pygeum africanum).

Operacyjne leczenie przerostu prostaty

Leczenie przerostu prostaty metodą chirurgiczną jest zalecane wtedy, gdy farmakologia nie przyniesie rezultatów – najczęściej u pacjentów w III i IV stadium zaawansowania choroby. Operacyjne leczenie przerostu prostaty jest bezwzględnie wskazane w następujących sytuacjach:

• nawracające zatrzymanie moczu,
• nawracający krwiomocz,
• rozległe uchyłki pęcherza,
• kamica pęcherza moczowego,
• nawracające zakażenie pęcherza moczowego,
• niewydolność nerek,
• odpływ wsteczny (cofanie się moczu do górnych dróg moczowych).

Przed operacją konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, takich jak cystoskopia, USG, tomografia czy rezonans. Jakie są najczęściej stosowane metody leczenia operacyjnego?

TURP

Przezcewkowa resekcja gruczolaka prostaty to najczęściej wykonywany zabieg u pacjentów z przerostem stercza. Operacja jest przeprowadzana w znieczuleniu i polega na wprowadzeniu do cewki moczowej cystoskopu, który umożliwia oglądanie cewki od środka. Następnie lekarz wprowadza pętlę i przy użyciu prądu elektrycznego usuwa tkanki gruczołu krokowego. Po zabiegu na kilka dni należy zostawić cewnik w pęcherzu moczowym, a przez kilka tygodni pacjent może odczuwać dyskomfort w trakcie oddawania moczu.

TUIP

Przezcewkowe nacięcie gruczołu krokowego to metoda zbliżona do TURP, z tą różnicą, że zamiast usunięcia tkanki, lekarz ją nacina, co prowadzi do poszerzenia cewki moczowej. Metoda TUIP jest zalecana w przypadku niewielkiego rozrostu stercza, a dzięki nacięciu tkanka rozchodzi się na boki, zmniejszając ucisk na cewkę. Okres rekonwalescencji po TUIP jest krótszy niż po TURP, jednak w niektórych przypadkach objawy mogą powrócić – w takiej sytuacji lekarz najczęściej zaleca przezcewkową resekcję gruczolaka prostaty.

Enukleacja prostaty HoLEP

Laserowa enukleacja HoLEP (holmowa laserowa chirurgia prostaty) to nowoczesna, bezbolesna metoda leczenia zapewniająca krótką rekonwalescencję i minimalne ryzyko powikłań. Podczas zabiegu lekarz wykorzystuje laser holmowy, który służy do usunięcia tkanki blokującej przepływ moczu. Wskazaniami do przeprowadzenia laserowej enukleacji HoLEP są m.in. przerost prostaty, kamica pęcherza moczowego i (rzadziej) rak prostaty. Operacja prowadzi do ustąpienia dolegliwości związanych z rozrostem stercza, a jej skuteczność sięga 98%. Leczenie przerostu prostaty tą metodą oferujemy w Szpitalu św. Elżbiety, którego siedzibą jest Warszawa. Zabieg można wykonać również u osób, które ze względu na przewlekłe przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych nie kwalifikują się do resekcji przezcewkowej prostaty.

Prostatektomia

Jest to najbardziej zaawansowany zabieg, przeprowadzany zwykle u pacjentów z dużym i bardzo dużym gruczołem krokowym. Prostatektomia radykalna w Szpitalu św. Elżbiety przeprowadzana jest w asyście robota medycznego, a wskazaniem do jej wykonania jest również rak prostaty. Operacja robotem zapewnia wysoką precyzję, a tym samym niweluje ryzyko powikłań, takich jak nietrzymanie moczu czy zaburzenia erekcji.

Profilaktyka przerostu prostaty

Łagodny rozrost stercza jest problemem powszechnym, a obecnie nie są znane skuteczne metody zapobiegające rozrostowi prostaty. Warto jednak wiedzieć, że zastosowanie się do rekomendacji lekarza już na wczesnym etapie problemu pozwala uniknąć groźnych powikłań, takich jak zatrzymanie moczu, oraz spowolnić proces rozrostu stercza.

Istotną rolę w profilaktyce chorób gruczołu krokowego odgrywa dieta:

• • Unikaj produktów wysokoprzetworzonych, a także słodkich napojów, słodkich przetworów mlecznych, syropu glukozowo-fruktozowego oraz utwardzonych tłuszczów roślinnych.

• Unikaj alkoholu, który zwiększa poziom hormonu prolaktyny, mogącej odpowiadać za powstawanie gruczolaka stercza.

• Unikaj nikotyny i kofeiny, które podrażniają pęcherz moczowy.

• • Ogranicz spożycie mięsa i tłuszczów zwierzęcych – cholesterol i nasycone kwasy tłuszczowe mają negatywny wpływ na prostatę, prowadzą do uszkodzenia jej komórek oraz sprzyjają miażdżycy, która prowadzi do przerostu gruczołu krokowego.
  • Wprowadź do diety warzywa i owoce, nienasycone kwasy tłuszczowe i pełnoziarniste produkty zbożowe.
  • Dbaj o prawidłowy poziom cynku, który wspiera prawidłowe funkcjonowanie prostaty – znajdziesz go m.in. w jajach, pestkach dyni, nasionach słonecznika, kaszy gryczanej i rybach.

• Dbaj o prawidłowy poziom witamin D i z grupy B, które uczestniczą w syntezie testosteronu.

• Jedz żywność bogatą w likopen – ten silny antyoksydant znajduje się m.in. w pomidorach, czerwonych grejpfrutach, arbuzach i dzikiej róży.

• Spożywaj produkty zawierające diindolometan (DIM), który może zmniejszać rozrost stercza i chronić przed rakiem prostaty – znajduje się w brokułach, brukselce i kapuście.
• Wprowadź do diety soję – zawarte w niej związki genisteina i daidzeina mogą wykazywać działanie ochronne na prostatę.

Leczenie przerostu prostaty – podsumowanie 

Podsumowując, łagodny rozrost stercza to schorzenie nienowotworowe, które powszechnie występuje u starszych mężczyzn – szacuje się, że na przerost prostaty cierpi aż 80% panów w wieku 75 lat. Ze względu na uciążliwe dolegliwości związane z oddawaniem moczu rozrost stercza w wielu przypadkach wymaga podjęcia leczenia farmakologicznego lub operacyjnego. Obie metody przynoszą zadowalające rezultaty, w zależności od nasilenia objawów. Dobra wiadomość jest też taka, że urolodzy dysponują obecnie wieloma różnorodnymi metodami leczenia, dzięki czemu pacjent może się zdecydować na najbardziej atrakcyjną opcję.

Jeśli odczuwasz dolegliwości charakterystyczne dla przerostu prostaty, umów się na konsultację urologiczną. Pamiętaj też o regularnych badaniach profilaktycznych, które po ukończeniu 40 lat warto wykonywać raz w roku, a po 50. roku życia zbadaj poziom PSA w surowicy krwi (zwłaszcza jeśli w rodzinie występowały choroby prostaty). Ryzyko rozrostu stercza można obniżyć, stosując profilaktykę w postaci diety i aktywności fizycznej.

Bibliografia:

1. Boniecki R. Ocena dolegliwości związanych z łagodnym rozrostem prostaty. GERIATRIA 2011; 5: 257-266.
2. Chłosta P L, Koton-Czarnecka M. Łagodny przerost prostaty ogranicza aktywność seksualną. Kurier Medyczny 03/2021, s.8.
3. Drabczyk R. Łagodny przerost prostaty (stercza, gruczołu krokowego): przyczyny, objawy i leczenie. Medycyna Praktyczna dla pacjentów: https://www.mp.pl/pacjent/urologia/168064,lagodny-przerost-stercza
4. Dvorkin L, Song KY. Herbs for benign prostatic hyperplasia. Ann Pharmacother. 2002 Sep;36(9):1443-52. doi: 10.1345/aph.1A228. PMID: 12196065.
5. Mały gruczoł, duży męski problem: https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/maly-gruczol-duzy-meski-problem
6. Michalski A. Jak zadbać o prostatę? https://www.adammichalski.pl/jak-zadbac-o-prostate/
7. Szopiński T, Dobruch J, Chłosta P L, Borówka A. Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu stercza (BPH). Postępy Nauk Medycznych, t. XXV, nr 4, 2012, s. 362-370.
8. Szymczyk D. Leczenie farmakologicznełagodnego rozrostugruczołu krokowego. Praca specjalizacyjna – Farmacja apteczna 2023. https://www.koia.kielce.pl/wp-content/uploads/2023/05/D.-Szymczyk.-Praca-pogladowa.pdf